Aranit Muraçi
E ndërsa fuqia punëtore po largohet, lindshmëria po bie, popullsia po tkurret, ka një paradoks jo të vogël në tregun e ndërtimeve, në Shqipëri. Vlerësohet se çmimi i qirave dhe i banesave në vendin tonë është dyfishuar gjatë dekadës së fundit. Tirana dhe qytetet bregdetare si Durrësi dhe Vlora janë kthyer gjatë dekadës së fundit në kantier ndërtimi. Nga një oferte më e vogël, përderisa popullsia po tkurret, si shpjegohet rritja e çmimit të banesave mbi mesataren e Bashkimit Europian, ose dyfishimi i tyre brenda një dekade?
Në fakt, tregu shqiptar është shpesh i pashpjegueshëm, për shkak të informalitetit të lartë. Nuk bën përjashtim edhe ai i ndërtimit, ku agjencitë ligj-zbatuese dyshojnë se pastrohen paratë e krimit të organizuar dhe ato të korrupsionit. Bota e krimit investimin në ndërtim e sheh si mundësinë më të mirë për të trashëguar pasurinë e vënë në rrugë të jashtëligjshme. Ndërkohë, shumë nga shqiptarët që bëjnë punë të ndershme në vende të ndryshme të botës, dhe është gati gjysma e popullsisë, investojnë përmes kursimeve të tyre që të kenë një banesë në atdhe, si mundësinë më të mirë ose riskun më të vogël për të ardhmen. Edhe turistë apo të huaj po ndikojnë në rritjen e pajustifikueshme të çmimit. Ndërkohë të dhënat tregojnë se, ndryshe nga Shqipëria, në dy vendet fqinje të BE-së, si në Greqi dhe Itali, çmimet e banesave dhe të qirave gjatë dekadës së fundit kanë rënë, ndryshe po ashtu nga të gjitha vendet tjera ish-komuniste, anëtare të BE-së.
“Si jetojmë”, “kostoja e banesave” dhe “ndërtimi”, publikimi më i fundit i Eurostat ofron të dhëna nëse qytetarët në BE jetojnë në një shtëpi apo banesë me qira, si dhe po ashtu tregojnë madhësinë dhe cilësinë e banesave dhe sa të përballueshme janë ato për qytetarët.
Studimi i fundit afron gjithashtu evolucionin e çmimeve të banesave dhe qirave që nga viti 2010, si dhe tregon sesi ka evoluar sektori i ndërtimit që nga ajo kohë. Po ashtu studimi tregon zonat ku ndërtohet më tepër në BE.
Në BE në vitin 2022, 69% e popullsisë jetonte në një familje që zotëronte shtëpinë e tyre, ndërsa 31% e mbetur merrte banesa me qira. Pjesa më e madhe e qytetarëve që kishin një banesë si pronë u vu re në vendet e lindjes më të kaluar komuniste si Rumani (95% e popullsisë jetonte në një familje që zotëronte shtëpinë e tyre), Sllovaki (93%), Kroaci (91%) dhe Hungari (90%).
Në të gjitha vendet e BE-së, përveç Gjermanisë, zotërimi i një shtëpie ishte më i zakonshëm. Në Gjermani, dhënia me qira ishte disi më e zakonshme me 53% të popullsisë që ishin qiramarrës. Austria (49%) dhe Danimarkë (40%).
Çmimet e shtëpive u rritën me 47% në BE midis 2010 dhe 2022
Duke parë trendin e çmimeve të banesave ndërmjet viteve 2010 dhe 2022, ka pasur një tendencë të qëndrueshme rritëse që nga viti 2013 me rritje veçanërisht të mëdha midis 2015 dhe 2022. Në total, ka pasur një rritje prej 47% midis 2010 dhe 2022. Ka pasur rritje në 24 shtetet Anëtare dhe rënie në 2 prej tyre gjatë kësaj periudhe (të dhënat për Greqinë nuk janë të disponueshme). Rritjet më të mëdha janë vërejtur në Estoni (+192%), Hungari (+172%) dhe Luksemburg (+135%), ndërsa uljet janë regjistruar në Itali (-9%) dhe Qipro (-5%).
Gjithashtu të dhënat tregojnë se ka pasur një rritje të qëndrueshme të qirave në BE midis 2010 dhe 2022 – në total 18% gjatë gjithë kësaj periudhe. Ka pasur një rritje në të gjitha shtetet anëtare përveç Greqisë (-25%). Rritjet më të mëdha janë regjistruar në Estoni (+210%), Lituani (+144%) dhe Irlandë (+84%). Në Qipro rritja ishte vetëm +0.2%.
Ndërmjet viteve 2010 dhe 2022 në BE, inflacioni ishte 28%. Gjatë kësaj periudhe, inflacioni vjetor ka qenë dukshëm më i lartë në vitin 2022, me 9.2%. Ka pasur inflacion në të gjitha shtetet Anëtare gjatë periudhës 2010-2022, me vlerat më të larta në Estoni (56%), Hungari (53%), Lituani (49%) dhe Rumani (47%). Rritjet më të ulëta të çmimeve të banesave u vunë re në Greqi (12%), Qipro dhe Irlandë (të dyja me nga 16%).
Kostot e strehimit në krahasim me mesataren e BE-së ndryshojnë ndjeshëm ndërmjet Shteteve anëtare. Kostot më të larta të strehimit në vitin 2022 krahasuar me mesataren e BE-së u gjetën në Irlandë (112% mbi mesataren e BE), Luksemburg (87% më lart) dhe Danimarkë (82% më lart). Më të ulëtat, nga ana tjetër, janë vërejtur në Bullgari (63% nën mesataren e BE-së) dhe Poloni (60% më poshtë mesatares së BE-së).
Duke parë evolucionin midis 2010 dhe 2022, nivelet e çmimeve të banesave në krahasim me mesataren e BE-së janë rritur në 17 Shtete Anëtare dhe janë ulur në 10. Rritjet më të mëdha janë vërejtur në Irlandë (nga 17% më lart në 112% mbi mesataren e BE-së) dhe Sllovaki (nga 44% më poshtë në 3% nën mesataren e BE-së) dhe uljet më të mëdha në Greqi (nga 8% më poshtë në 30% nën mesataren e BE-së) dhe Qipro (nga 8% më poshtë në 23% më poshtë).
Mesatarisht në BE në vitin 2022, 19.6% e të ardhurave të disponueshme i dedikoheshin kostove të strehimit. Shifra ndryshonte midis shteteve Anëtare, me përqindjet më të larta në Greqi (34.2%), Danimarkë (25.4%) dhe Gjermani (24.5%).
Duke parë evolucionin midis 2010 dhe 2022, nivelet e çmimeve të banesave në krahasim me mesataren e BE-së janë rritur në 17 shtete Anëtare dhe janë ulur në 10 prej tyre. Rritjet më të mëdha janë vërejtur në Irlandë (nga 17% më lart në 112% mbi mesataren e BE-së) dhe Sllovaki (nga 44% më poshtë në 3% nën mesataren e BE-së) kurse uljet më të mëdha në Greqi (nga 8% më poshtë në 30% nën mesataren e BE-së) dhe Qipro (nga 8% më poshtë në 23% më poshtë).
Çmimet e prodhimit të ndërtimit për banesat e reja në BE janë rritur gjithashtu gjatë periudhës 2010-2022 – veçanërisht që nga viti 2016, dhe akoma më shumë nga viti 2021 në 2022. Rritja gjatë gjithë periudhës ishte 40%. Ndër vendet anëtare, rritjet më të mëdha u vunë re në Hungari (+124%), Bullgari (+103%) dhe Rumani (+97%). Greqia ishte i vetmi shtet anëtar që regjistroi një rënie (-1%).
Vonesat në faturat e hipotekës, qirasë ose shërbimeve komunale janë një tjetër tregues se kostot e strehimit mund të jenë shumë të larta. Përkundër faktit se çmimet e banesave dhe qiratë janë rritur gjatë periudhës 2010-2022, përqindja e njerëzve që jetojnë në familje me detyrime të prapambetura në hipotekë, qira ose faturat e shërbimeve komunale në BE është ulur nga 12.4% në 2010 në 9.2% në 2022. Aksionet janë ulur në 22 shtete Anëtare dhe janë rritur në 5 prej tyre. Në vitin 2022, përqindjet më të mëdha janë vërejtur në Greqi (45.5%), Bullgari (19.9%), Rumani (18.4%) dhe Kroaci (15.7%), dhe më e vogla në Çeki (2.7%), Holanda (2.9%), Belgjika (4.2%) dhe Austria (4.7%).
Duke parë ata që kanë të ardhura të disponueshme nën 60% të të ardhurave mesatare kombëtare, njerëz që mund të konsiderohen si të rrezikuar nga varfëria, pjesa e banesave në të ardhurat e disponueshme ishte mesatarisht 37.9% në BE. Nga ana tjetër, për ata që kanë të ardhura të disponueshme mbi 60% të të ardhurave mesatare, pesha arriti në 16.0%.
Në vitin 2018 (viti i fundit i disponueshëm), 75% e tokës në BE ishte e përdorur për bujqësi dhe pylltari, ndërsa vetëm 2.9% është përdorur për banim banimi (përfshirë kopshtet e banimit).
Kjo mesatare maskon ndryshime thelbësore midis rajoneve. Pjesa më e madhe e tokës së përdorur për zona banimi në BE ishte në rajonin e kryeqytetit gjerman të Berlinit (33% e tokës përdoret për zona banimi) dhe në rajonin e qytetit gjerman të Bremenit (31%). Nga ana tjetër, në 17 rajone, përqindja ishte më pak se 1,0%, me përqindjet më të ulëta në Aragón të Spanjës (0,2%) dhe Övre Norrland, në Suedi (0,3%).
Duke parë numrin e banesave për të cilat lejet e ndërtimit janë dhënë në BE ndërmjet viteve 2010 dhe 2022, numri është rritur çdo vit që nga viti 2014, përveçse në 2020 (-5%) dhe 2022 (-4%). Në përgjithësi, midis 2010 dhe 2022, ka pasur një rritje prej 29%.
Numri i banesave të miratuara për ndërtim u rrit në 23 shtete Anëtare midis 2010 dhe 2022. Çmimet thuajse u katërfishuan në Bullgari (+277%), ndjekur nga Estonia (+162%) dhe Malta (+118%). Uljet më të mëdha janë vërejtur në Itali (-45%), Greqi (-42%) dhe Qipro (-31%).
Në BE në vitin 2022, 5.9% e PBB-së u investua në banesa. Kjo përqindje ndryshonte midis shteteve Anëtare, duke filluar nga 8.6% në Qipro, 7.3% në Gjermani, 7.2% në Finlandë dhe 7.1% në Francë deri në 1.6% në Greqi, 2.2% në Poloni dhe 2.4% në Irlandë dhe Letoni.
Nga parë numrin e personave të punësuar në sektorin e ndërtimit, Île-de-France (365 000 të punësuar) dhe Lombardia (259 000, të dhënat 2020) kishin gjithashtu numrin më të madh, të ndjekur nga Cataluña (219 000), Comunidad de Madrid (213). 000), dhe Andalucia (197 000) në Spanjë.
Në vitin 2020, shkalla e rritjes së punësimit në sektorin e ndërtimit ishte të paktën 10.0% në rajonin mes Luksemburgut në Belgjikë (+19.5%), Ipeiros në Greqi (+15.2%), Budapest në Hungari (+12.1%), Mecklenburg-Vorpommern në Gjermani (+11.1%), Utrecht në Holandë (+10.4%) dhe Sud- Vest Oltenia në Rumani (+10.0%).
/Liberale.al/
