Aranit Muraçi
Paga minimale në vendin tonë për sektorin publik shkoi në rreth 400 euro, në vitin 2023, dhe ajo mesatare sipas premtimit të qeverisë do të shkojë në 900 euro, gjatë vitit që vjen. Sakaq, në projektbuxhetin e vitit 2024 qeveria ka parashikuar edhe një fond rreth 400 milionë euro, që do të shkojë për rritjen e pagave në sektorë dhe kategori të veçantë. Rritja e pagave është e mirëpritur kudo, në çdo vend. Por sa reale është një e tillë? Dhe sa e rrezikshme është ajo, nëse nuk merr në konsideratë inflacionin dhe më pak akoma produktivitetin apo edhe performancën?
Shqipëria është tashmë një vend kandidat për t’u bërë anëtare e Bashkimit Europian. Si i tillë, ku qëndron vendi ynë aktualisht krahasuar me vendet e tjera të BE-së, për sa i perkat pagave jo vetëm në vlerë, por edhe nga mënyra sesi po e reklamon të ashtuquajturën reformë të pagave…
Cilat vende evropiane kanë pagat më të larta dhe më të ulëta?
Zvicra dhe Islanda janë dy nga vendet që afrojnë pagat më të lartë në BE dhe Zonën e Euros, ndërsa Bullgaria dhe Rumania kanë pagat më të ulëta. Rregulloret e tregut të punës në BE përgjithësisht janë mjaft të forta, teksa e vënë theksin në kushtet individuale si dhe të drejtat e punës, të drejtën për informacion, ashtu sikurse ekzistojnë ligjet anti-diskriminuese apo edhe siguria në punë.
Megjithatë, kur bëhet fjalë për pagat në vendet anëtare të BE-së, ka ende ndryshime të mëdha, në varësi të një sërë faktorësh, si ligjet e punës, kërkesa, inflacioni etj. Sipas Eurostat, në vitin 2022, paga mesatare vjetore varionte nga 106,839 euro në Zvicër në 12,923 euro në Bullgari.
Vendet me pagat më të larta në vitin 2022 ishin Zvicra (106,839 €), Islanda (81,942 €), Luksemburgu (79,903 €), Norvegjia (74,506 €) dhe Belgjika (70,297 €), ndërsa paga më të ulëta i kishte Bullgaria (12,923 €), Rumania. 14,500 €), Kroacia (17,842 €), Hungaria (18,274 €) dhe Polonia (18,114 €).
Eurostat thotë se kostoja mesatare e punës për orë në BE për vitin që shkoi ishte 30.5 Euro. Pagat mesatare vjetore për punonjësit beqarë, pa fëmijë, arritën në 26,136 Euro. Çiftet me dy fëmijë kanë një kosto mesatare, sipas të dhënave zyrtare, rreth 55,573 Euro në vit, që do të thotë se me ardhurat mesatare në shumicën e vendeve të BE-se atyre nuk u mbetet gjë në xhep.
Hendeku i parregulluar i pagave gjinore ishte 12.7% në vitin 2021, ku hendeku më i madh është në Estoni, me 20.5% dhe hendeku më i vogël në Luksemburg me -0.2%. Megjithatë, sipas Komisionit Evropian, hendeku i pagave u rrit në 13%, në vitin 2023.
Në vitin 2020, Komisioni Evropian shpalli një strategji që ta kapërcejë këtë hendek deri në vitin 2025. Strategjia e KE u pasua me Direktivën e Transparencës së Pagave në qershor 2023, teksa u dha një fond prej 6.1 milionë euro për të ndihmuar në zbatimin e saj, çka e bëri më të lehtë për punonjësit njohjen e diskriminimit të pagave. Po ashtu Transparenca funksionoi si një udhëzues për punëdhënësit.
Pagat mesatare vjetore neto janë rritur paksa gjatë viteve si për BE-në ashtu edhe për Eurozonën, por jo aq sa pritej. Kjo ka ndodhur kryesisht për shkak të produktivitetit, veçanërisht pas krizës financiare globale, kohë kur pas krizës rritja ekonomike filloi të rikuperohej. Ulja e inflacionit në vitet e mëparshme, kryesisht rreth viteve 2010, ka ndikuar gjithashtu në stanjacion disi të pagave, si dhe në nivele më të larta të papunësisë.
Zakonisht sektorët më të paguar në Evropë janë financat, sigurimet, energjia elektrike, minierat, teknologjia e informacionit, shitja me pakicë dhe arsimi. Në anën tjetër, sektorët me paga më të ulëta priren të jenë Administrata publike, shërbimet dhe ndërtimi.
Megjithatë, inflacioni mbetet një faktori kyç që duhet marrë parasysh kur analizohet fuqia blerëse në vende të ndryshme. Shumica e vendeve të BE-së dhe e Eurozonës janë përballuar me një normë tepër të lartë inflacioni gjatë dy viteve të fundit, çka e ka bërë edhe më të vështirë jetesën. Shumë prej qeverive nuk po arrijnë dot të kompensojnë inflacionin me rritje të pagave. Goditje të tjera gjeopolitike si lufta Rusi-Ukrainë kanë kontribuar në vonesat e furnizimit, si dhe kanë ndërlikuar krizën energjetike. Me konfliktin e fundit Izrael-Hamas kjo situatë mund të përkeqësohet edhe më shumë.
Në këtë rast, inflacioni më i lartë ka të ngjarë të gërryejë edhe më tepër pagat dhe të rrisë koston e jetesës. Rritja e pagave shpesh nuk ecën me shpejtësinë e rritjes së çmimeve. Shumë kompani gjithashtu nuk ofrojnë rritje të pagave bazuar në rritjen e inflacionit, duke minuar disi ndikimin e nevojshëm që duhet të ketë një pagë më e lartë, për të mbajtur nën kontroll fuqinë blerëse. Ekonomistët dhe qeveritë e dinë shumë mirë se çfarë pasojash ka në ekonomi rënia e fuqisë blerëse.
Pse janë kaq të larta pagat në Zvicër dhe Islandë?
Pagat e larta të Zvicrës janë të nxitura kryesisht nga sektori i saj bankar apo edhe i shërbimeve financiare. Zvicra gjithashtu ka taksa shumë më të ulëta në krahasim me pjesën tjetër të BE-së dhe Eurozonës, mesatarisht rreth 20% deri në 35% për ata që kanë të ardhura nga 150,000 deri në 250,000 franga zvicerane.
Pagat e Islandës rriten vazhdimisht në një pjesë të madhe të sektorit privat që merr pjesë në marrëveshjet kolektive. Disa rritje kanë ardhur për shkak të përfitimeve prej COVID-19. Islanda është gjithashtu një nga vendet më të shtrenjta në botë, me inflacion vazhdimisht të lartë që i nxit vazhdimisht punëtorët të kërkojnë paga më të larta. Që nga marsi 2019 janë nënshkruar 326 marrëveshje pune në Islandë, ku mbi 90% e fuqisë punëtore ishin pjesë të një sindikate.
Pak a shumë si Zvicra, sektori financiar dhe ai bankar përbëjnë peshën kryesore të pagave tërheqëse të Luksemburgut, ku shumica e bankave punësojnë punonjës me arsim të lartë, dhe me përvojë. Një numër i madh i tyre janë gjithashtu emigrantë.
Luksemburgu po ashtu rishikon pagën minimale sociale, në krahasim me pagat mesatare dhe lëvizjet e çmimeve çdo dy vjet, duke i mbajtur kështu standardet e pagave të përditësuara. Megjithatë, pagat varen kryesisht nga sektorë të ndryshëm, ndasitë sociale, vjetërsia, mosha, si dhe arsimi dhe përvoja. Kjo mund të shkaktojë pabarazi të konsiderueshme, edhe brenda të njëjtit sektor, në varësi të rolit të veçantë të punonjësit dhe titullit të punës. Si e tillë, pagat mesatare kanë qenë pak a shumë të sheshta në Luksemburg që nga viti 2015, kur produktiviteti ulet.
Punëtorët në Norvegji janë përgjithësisht shumë të arsimuar, duke përfituar kështu edhe paga më të larta. Pabarazia e pagave është gjithashtu mjaft e ulët, me një sistem tatimor progresiv shumë të mirë-menduar, i cili mban në minimum pabarazitë e të ardhurave. Kultura e punës e Norvegjisë e bën më të lehtë për punëtorët, që të negociojnë pagat dhe përfitimet.
Bankat belge mbështeten shumë në indeksimin e pagave si për punonjësit e sektorit privat, ashtu edhe për punonjësit me “jakë blu”. Vendi pa indeksimin më të lartë të pagave në 50 vjet në vitin 2022, pasi rritja e inflacionit dhe çmimet jashtë kontrollit të energjisë shkaktuan ndikimin e tyre në fuqinë blerëse të punonjësve.
Megjithatë, normat e taksave mund të luajnë një rol të madh në pagat reale dhe të diktojnë sasinë e fuqisë blerëse të punëtorëve. Shumica e vendeve me paga të larta në BE dhe Eurozonë janë veçanërisht ato që pjesë të Organizatës për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD).
Në Ballkan ndodhen vendet me pagat më të ulëta në Bashkimin Europian
Bullgaria aktualisht (nëntor 2023) aplikon pagat më të ulëta në BE, pasi gjithnjë e më shumë punëtorë po largohen nga vendi për të punuar në pjesë më të begata të Evropës, siç janë vendet e Evropës Perëndimore. Kjo do të thotë se nga largimi i tyre bie produktiviteti dhe rënia jep më pak mundësi për rritje reale të ekonomisë, rrjedhimisht edhe për rritje të pagave. Arsimi i dobët, varfëria “kronike” dhe më pak akses në trajnime të sponsorizuara nga punëdhënësit, si dhe karriera pa lidhje me tregun e punës, të gjitha këto besohet se kanë kontribuar në uljen e pagave.
Megjithatë, Bullgaria mbetet ende elastike, pasi kohët e fundit ka bërë përpjekje për të rritur pagën minimale në 933 leva (477 euro) në viti i ardhshëm, nga 780 leva (398 euro) që është aktualisht. Si krahasim, Shqipëria me rënien e kursit të këmbimit aktualisht ka pothuajse të njëjtën pagë minimale me Bullgarinë.
Sindikatat e dobëta luajnë një rol të madh që pagat rumune të mbeten po ashtu të ulëta. Kompanitë e huaja i bashkohen problematikës që has tregu vendas. Ekonomia rumune gjithashtu rezervon mundësi më të ulëta.
Lufta Kroate për Pavarësi, në fillim të viteve 1990, shkaktoi një dëm të madh në ekonominë e asaj kohe në vendin tjetër ballkanas. Kroacia mbeti pasi në sektorët e saj ekonomikë dhe financiarë, krahasuar me pjesën tjetër të BE-së. Pas luftës, qeveritë kroate kanë pasur edhe shpenzime masive në drejtim të kompensimeve dhe përpjekjeve për rindërtim. Kjo ka bërë që ekonomia e Kroacisë sot të mos jetë ende aq e zhvilluar sa mund të pritej. Ekziston një mbështetje e madhe te punëtorët e përkohshëm dhe sezonalë që mbështesin sektorin e shërbimit dhe të turizmit. Kjo ka çuar në mbajtjen e pagave në mënyrë kronike të ulëta, pasi lind pak presion në rritje për sa i përket kohëzgjatjes së punësimit, sindikatave ose negociatave.
Megjithatë, që nga anëtarësimi në BE, gjërat po shkojnë mirë me Kroacinë duke përfituar nga një treg më i madh pune, mes përfitimeve të tjera. Vendi ballkanas ka gjithashtu një kosto mjaft të ulët jetese, gjë që ndihmon edhe në fuqinë blerëse.
Një recesion teknik në Hungari mund të ketë ndikuar në uljen e pagave kohët e fundit, pasi më pak kompani ishin në gjendje të përballonin kostot e punës. Megjithatë, historikisht, kostoja e ulët e jetesës në Hungari mund të mbetet një faktor kyç në lëvizjet e dobëta të pagave. Gjithsesi kjo mund të ndryshojë ngadalë tani që vendi përballet me inflacion më të lartë.
Në Poloni, qeveria mund të ketë dorë në mbajtjen e pagave të ndrydhura, duke e bërë këtë qëllimisht për disa vite, në mënyrë që Polonia të ruajë etiketën e “punës së lirë të lirë”. Ndërsa kjo tërheq kompanitë e huaja, vështirë se e bën jetën më të mirë për punëtorin mesatar polak, i cili paguhet shumë më pak se homologët e tyre evropianoperëndimorë. Megjithatë, pakësimi i jetesës ndihmon në një farë mënyre në lehtësimin e këtij presioni.
Megjithatë, të ardhurat mesatare tregojnë vetëm një pjesë të figurës, veçanërisht kur bëhet fjalë për një vend ose rajon të tërë. Në mënyrë ideale, statistikat sasiore duhet të shikohen gjithmonë së bashku me ato cilësore, për të arritur një kuptim më koheziv.
Në këtë rast, statistikat si kënaqësia e përgjithshme e jetës mund të hedhin më shumë dritë mbi cilësinë aktuale të jetës dhe kushtet e jetesës. Në disa raste, pavarësisht se fitimet mesatare janë të ulëta, si në Poloni, të anketuarit tregohen mjaft të kënaqur me jetën e tyre, siç theksohet më poshtë.
/Liberale.al/
