Wole Soyinka u bë afrikani i parë me ngjyrë që fitoi çmimin Nobel në Letërsi në vitin 1986 dhe tani është një nga autorët më të njohur të botës. Por 2 dekada më parë, ai u burgos pa gjyq pasi foli për Luftën Civile në vendlindjen e tij, në Nigeri.
Teksa ishte në izolim, ai skaliti shënime dhe poezi në mure duke përdorur kocka mishi, si dhe letra higjenike. Këto kujtime u botuan në librin me titull “Njeriu që vdiq” e vitit 1972, që tani është korniza e një filmi me të njëjtin emër që rrëfen jetën e dramaturgut dhe romancierit në kulmin e Luftës Civile.
Vitet kanë kaluar dhe po ashtu ngjarjet që shënjuan jetën e autorit tanimë 90 vjeç janë kthyer në kujtime, të cilat ia ka rrëfyer në një intervistë gazetarit të CNN Larry Madowo.
Larry Madowo: Çfarë ndjesie ishte të shkoje në burg vetëm sepse po ndëshkoheshe për atë që ndjeje se ishte e drejtë?
Wole Soyinka: Ishte një periudhë shumë testuese për mua. Njëzet e dy muaj në izolim total, libra të mohuar dhe letra të mohuara. Mendoj se një nga kategoritë më dinake të njerëzimit që kam hasur është i burgosuri. I burgosuri duhet të mbijetojë. Është një test mbijetese. Unë bëra stilolapsin tim nga kockat në mishin e ushqimit tim, duke krijuar një mikrobotë të plotë mendore të vetëqëndrueshme. Më kujtohet kur kisha halucinacione, kështu që hidhesha dhe përpiqesha të shkatërroja ato lloj imazhesh halucinative që dilnin. Por përfundimisht, e zotërova gjithë atë periudhë.
Larry Madow: Ju keni shkruar për ato vite burgu në një kujtim që tani është kthyer në film, “Njeriu vdiq”. E keni parë akoma?
Wole Soyinka: Jo. Më lejoni ta them kështu, duke e kthyer çdo gjë në jetën time në diçka që njerëzit e tjerë mund ta shikojnë, më dhemb. Por nuk ka të bëjë vetëm me mua, ka të bëjë edhe me një periudhë të caktuar. Mund ta shikoj, por jo menjëherë. Edhe këtë intervistë që po bëjmë, nuk do ta shikoj. Gjithmonë duhet pak kohë për ta bërë veten të më shikojë.
Larry Madow: Ju sapo keni mbushur 90 vjeç, por nuk bëtë një festë të madhe. Pse kjo zgjedhje?
Wole Soyinka: Epo, gjëja e bezdisshme është se nuk ndihem 90. Por do të rrëfej se ndaj një lloj aspekti ritual të ditëlindjes. Zakonisht ajo që bëj në ditëlindjen time është zhdukja në pyll. Kjo është mënyra ime normale për të kaluar ditëlindjet.
Larry Madow: A ju kujtohet kur jeni aktivizuar politikisht?
Wole Soyinka: Isha një përgjues i madh i bisedave të prindërve të mi, veçanërisht rreth kolegëve të babait tim (drejtor shkolle dhe prift në kishën anglikane). Më kujtohet se isha ulur pas një kolltuku duke dëgjuar. Nëna ime vinte dhe raportonte se çfarë kishte ndodhur. I gjithë rrethi i babait tim ishte i përfshirë në këtë mënyrë, ndaj do të thoja se ky ishte fillimi i angazhimit tim politik. Kur gratë u revoltuan pikërisht në këtë qytet ku jemi tani, Abeokuta, nëna ime ishte e përfshirë si togere e (aktivistes për të drejtat e grave). Kështu që si fëmijë, kur po bëheshin të gjitha trazirat, unë u bëra një korrier midis kampeve të ndryshme të grave duke transmetuar mesazhe.
Larry Madow: Duke parë nënën tuaj të përfshirë në këtë aktivizëm politik, dukej se kishte mbjellë “farën” për punën tuaj të jetës.
Wole Soyinka: Kjo është e saktë. Duke qenë në fakt brenda mjedisit, ajo lufta e militantizmit kundër një situate të papranueshme me të cilën po përballeshin këto gra, sesi u sekuestruan mallin e tyre nga policia në pazare, nëse nuk paguanin taksat, disa prej tyre i rrihnin, i dhunonin, kështu me radhë. Duke qenë pjesë përbërëse e kësaj dhe duke i parë ato në rrugën e tyre për të shkuar dhe për të miratuar legjislacion më shtypës, unë mora anën e grave në mënyrë më të natyrshme dhe që pasqyrohej në shkrimet e mia.
Larry Madow: Pas marrjes së çmimit Nobel në Letërsi në vitin 1986, u desh shumë kohë që një afrikan tjetër me ngjyrë ta merrte atë nder. Çfarë ndjesie ishte në atë kohë?
Wole Soyinka: I izoluar. U lehtësova më shumë kur erdhi afrikani tjetër, sepse u kërkua kaq shumë nga mediat. Nga njëra anë, sigurisht, një ndjenjë njohjeje, e cila është shumë e mirë. Hapja dyer të caktuara, por atëherë nuk kishte shumë dyer në të cilat gjithsesi kërkoja të hyja, thjesht e shijova profesionin tim, pikë. Por në të njëjtën kohë, sidomos në shoqëri si kjo e jona, të ekspozonte shumë më tepër.
/a.r