Nga Joseph E. Stiglitz
Zgjedhjet presidenciale që do të mbahen në SHBA në nëntor janë kritike për shumë arsye. Në rrezik nuk është vetëm mbijetesa e demokracisë amerikane, por edhe administrimi i shëndoshë i ekonomisë, me implikime të gjera për pjesën tjetër të botës.
Votuesit amerikanë përballen me një zgjedhje jo vetëm midis politikave të ndryshme, por midis objektivave të ndryshme politike. Ndërsa zv/presidentja Kamala Harris, kandidatja demokrate, ende nuk ka detajuar plotësisht axhendën e saj ekonomike, ajo ka të ngjarë të ruajë parimet qendrore të programit të presidentit Joe Biden, të cilat përfshijnë politika të forta për ruajtjen e konkurrencës, ruajtjen e mjedisit (duke përfshirë reduktimin e emetimeve të gazeve serrë ), të zvogëlojë koston e jetesës, të ruajë rritjen, të përmirësojë sovranitetin dhe qëndrueshmërinë ekonomike kombëtare dhe të zbusë pabarazinë.
Ndryshe nga kjo, kundërshtari i saj, ish-presidenti Donald Trump, nuk ka interes të krijojë një ekonomi më të drejtë, më të fuqishme dhe të qëndrueshme. Në vend të kësaj, bileta e republikanëve po ofron një çek bosh për kompanitë e qymyrit dhe naftës dhe do të kënaqë miliarderët si Elon Musk dhe Peter Thiel. Ajo është një recetë për ta bërë ekonominë amerikane më të dobët, më pak konkurruese dhe më pak të barabartë.
Për më tepër, ndërsa administrimi i shëndoshë ekonomik kërkon përcaktimin e qëllimeve dhe hartimin e politikave për t’i arritur ato, aftësia për t’iu përgjigjur goditjeve dhe për të kapur mundësi të reja nuk është më pak e rëndësishme. Tashmë kemi një ndjesi sesi secili kandidat do të performonte në këtë drejtim. Trump dështoi keq në përgjigjen ndaj pandemisë COVID-19 gjatë administratës së tij të mëparshme, gjë e cila solli më shumë se një milion vdekje. Në një kohë kur Shtetet e Bashkuara kishin nevojë të dëshpëruar për lidership, ai sugjeroi që njerëzit të injektonin zbardhues rrobash në organizmin e tyre.
Përgjigjja ndaj ngjarjeve të paprecedentë kërkon gjykime të vështira të bazuara në shkencën më të mirë. Me Harri, SHBA-ja ka dikë që do të ishte i zhytur në mendime dhe pragmatik në peshimin e kompromiseve dhe në hartimin e zgjidhjeve të balancuara. Me Trump, ne kemi një narcisist impulsiv që lulëzon në kaos dhe refuzon ekspertizën shkencore.
Merrni parasysh përgjigjen e tij ndaj sfidës së paraqitur nga Kina: një propozim për të vendosur tarifa të përgjithshme prej 60% ose më shumë. Siç mund t’i thoshte çdo ekonomist serioz, kjo do të rriste çmimet – jo vetëm për mallrat e importuara drejtpërdrejt nga Kina, por edhe për mallrat e tjera të panumërta që përmbajnë inpute kineze. Kështu, amerikanët me të ardhura të ulëta dhe të mesme do të mbanin peshën kryesore të kostos. Ndërsa inflacioni rritet dhe Rezerva Federale e SHBA-së detyrohet të rrisë normat e interesit, ekonomia do të goditej nga përplasja e trefishtë e ngadalësimit të rritjes, rritja e inflacionit dhe rritja e papunësisë.
Për t’i përkeqësuar edhe më shumë gjërat, Trump ka miratuar pozicionin ekstrem të kërcënimit të pavarësisë së Fed (gjë që nuk është për t’u habitur, duke marrë parasysh përpjekjet e tij të përkushtuara për të minuar pavarësinë e gjyqësorit dhe shërbimit civil). Një tjetër presidencë e Trump-it do të sillte kështu një burim të vazhdueshëm pasigurie ekonomike, duke cenuar investimet dhe rritjen.
Politikat fiskale të propozuara nga Trump janë po aq të rrezikshme. Kini parasysh uljen e taksave të vitit 2017 për korporatat dhe miliarderët, e cila nuk arriti të stimulonte investime shtesë dhe thjesht inkurajoi blerjen e aksioneve. Megjithëse republikanët nuk kanë parë kurrë një ulje taksash për të pasurit që nuk i donin, disa të paktën pranuan se politika do të rriste deficitet buxhetore, dhe për këtë arsye shtuan një klauzolë, e cila fillon të hyjë në fuqi në vitin 2025. Por Trump, duke shpërfillur dëshminë se uljet e taksave nuk funksionojnë dëshiron të rinovojë dhe më pas të thellojë uljen e 2017-ës në mënyra që do të shtonin triliona dollarë në borxhin kombëtar.
Ndërsa demagogët populistë si Trump nuk kujdesen për deficitet, investitorët në SHBA dhe jashtë saj duhet të shqetësohen. Rritja e deficiteve nga shpenzimet joproduktive do të shtonte më tej pritshmëritë për inflacionin, do të zvogëlonte performancën ekonomike dhe do të përkeqësonte pabarazinë.
Njëlloj, shfuqizimi i nënshkrimit të administratës Biden të Aktit për Reduktimin e Inflacionit nuk do të ishte vetëm diçka e keqe për mjedisin dhe konkurrencën e SHBA-së në sektorë kritikë jetikë për të ardhmen e vendit; kjo do të eliminonte gjithashtu dispozitat që kanë ulur koston e produkteve farmaceutike, duke rritur kështu koston e jetesës.
Trump (dhe gjyqtarët e orientuar nga biznesi që ai emëroi) gjithashtu dëshiron të zhbëjë politikat e forta të konkurrencës të administratës Biden-Harris, të cilat – përsëri – do të rrisnin pabarazinë dhe do të dobësonin performancën ekonomike duke ruajtur fuqinë e tregut dhe duke mbytur inovacionin. Dhe ai do të anulonte nismat për të rritur aksesin në arsimin e lartë nëpërmjet kredive studentore të kushtëzuara nga të ardhura më të mirë-projektuara, duke zvogëluar përfundimisht investimet në sektorin që SHBA-ja ka më shumë nevojë për të përballuar sfidat e një ekonomie novatore të shekullit të njëzetë e një.
Kjo na sjell tek tiparet e axhendës së Trump që janë më shqetësuese për suksesin afatgjatë ekonomik të Amerikës. Së pari, një tjetër administratë Trump do të shkurtonte fondet për shkencën dhe teknologjinë, burimin e avantazhit konkurrues të Amerikës dhe rritjen e standardeve të jetesës gjatë 200 viteve të fundit. (Duhet të kuptohet që fuqia ekonomike e vendit nuk qëndron te kazinotë, fushat e golfi ose hotelet e bukura.)
Gjatë mandatit të tij të mëparshëm, Trump propozoi shkurtime të rëndësishme për shkencën dhe teknologjinë pothuajse çdo vit, por republikanët e Kongresit i bllokuan këto reduktime buxhetore. Megjithatë, këtë herë do të ishte ndryshe, sepse Partia Republikane është kthyer në kultin personal të Trump. Më keq akoma, partia ka shpallur një xhihad kundër universiteteve amerikane, duke përfshirë institucionet kryesore që avancojnë kufijtë e dijes, tërheqin talentet më të mirë nga e gjithë bota dhe mbështesin avantazhin konkurrues të vendit.
Akoma më keq, Trump është i përkushtuar për të minuar sundimin e ligjit, si brenda ashtu edhe ndërkombëtarisht. Historia e gjatë e Trump për të refuzuar të paguajë furnitorët dhe kontraktorët tregon për karakterin e tij: ai është një bullizues që do të përdorë çdo lloj fuqie që ka për të grabitur kë të mundet. Por bëhet problem edhe më i madh kur ai mbështet hapur kryengritësit e dhunshëm. Sundimi i ligjit nuk është vetëm diçka që duhet ta vlerësojmë për vete: ai është kritik për një ekonomi dhe demokraci që funksionon mirë.
Ndërsa i afrohemi vjeshtës së vitit 2024, është e pamundur të dihet se me çfarë lloj goditjesh do të përballet ekonomia në katër vitet e ardhshme. Por kjo është shumë e qartë: ekonomia e vitit 2028 do të jetë shumë më e fortë, më e barabartë dhe më elastike nëse Harris zgjidhet presidente.